You are currently viewing Wojna na Ukrainie – gwałt na wolności i twórczym duchu kraju

Wojna na Ukrainie – gwałt na wolności i twórczym duchu kraju

  • Post comments:0 Komentarzy
  • Reading time:13 mins read

Wojna na Ukrainie wywarła wielki wpływ na cały świat. W mym odczuciu śmierć oraz zniszczenie są zaprzeczeniem tego, iż człowiek to istota rozumna. Na naszych oczach dochodzi do zamachu na przeszłe, obecne i przyszłe cuda rzemieślnicze twórczego narodu.

Wprowadzenie

Trwa wojna na Ukrainie. Na usta ciśnie się słynny cytat: „Wojna, wojna nigdy się nie zmienia”. Niestety potwierdzają to obrazy napływające z zaatakowanej przez Rosję Ukrainy. Wojna jest niczym ogromny, bezdenny potwór, który pożera i trawi ludzkie ciała oraz dusze. Zatem nie dochodzi tylko do fizycznego okaleczenie lub śmierci, ale także poza cieleśnie ranni się cały naród, prowadząc do wykrwawiania się kultury, tradycji oraz twórczego ducha. „Tech for arts” to strona, na której kultywuje się twórcze, rzemieślnicze dziedzictwo oraz nowe wytwórstwo dzieł. Dlatego w dobie, gdy bezwstydnie niszczone są dowody twórczej myśli ukraińskich rzemieślników, a ich obecni następcy oddają życie w imię wolności, pragnę oddać im cześć. Dlatego też w tym artykule przedstawię Ci, jakie cudowne dzieła oraz jakich wspaniałych rzemieślników traci cały świat z każdym dniem trwania tego konfliktu zbrojnego.

W trakcie wojny rosyjsko-ukraińskiej doszło do zniszczenia wielu form sztuki będących tworami ukraińskich artystów i rzemieślników. Rosyjskie bombardowania oraz ostrzał nie tylko pozbawiają życia liczną ludność cywilną, ale także doprowadzają do bezpowrotnej straty dziedzictwa narodowego Ukrainy.

Wojna na Ukrainie pochłania dziedzictwo narodowe

Choć moje rozwodzenie się nad przedmiotami martwymi może wydawać się bezduszne w czasie, gdy giną ludzie, to jednak nie potrafię wyzbyć się przekonania, iż te rzeczy są równie ważne. Bo tak naprawdę każdy budynek, który przetrwał dziesięciolecia i wciąż zachwycał kunsztem swej konstrukcji, każdy posąg lub artystyczne dzieło są spuścizną, dowodem na wielkość mieszkańców danego kraju. Te wszelkie „akty”, w których zamknięto specjalistyczną wiedzę i umiejętności rzemieślnicze z poczuciem piękna, stanowią w mym mniemaniu esencję danego społeczeństwa. To właśnie w niej można doszukać się korzeni i tożsamości narodowej. To ona określa kim są przedstawiciele danego narodu, kształtuje ich świadomość jednakowo w przestrzeni fizycznej oraz psychospołecznej.

Podobnie myśli Generalny Dyrektor UNESCO – Audrey Azoulay, który ogłosił:

„Musimy chronić dziedzictwo kulturowe na Ukrainie, jako świadectwo przeszłości, ale także jako katalizator pokoju i spójności na przyszłość, które społeczność międzynarodowa ma obowiązek chronić i zachować”.

Na szczęście działania samych Ukraińców oraz organizacji z innych krajów pozwalają zabezpieczyć wiele artefaktów dziedzictwa narodowego. Już od pierwszego dnia wojny muzea w zaatakowanym kraju przystąpiły do zabezpieczenia najważniejszych dzieł. Wiele z nich ukryto w miejscach znanych tylko nielicznym, a część została wywieziona do innych krajów. W pierwszym tygodniu wojny ochrona kultury ukraińskiej przybrała formę dużej akcji pomocowej, zarówno na Ukrainie, jak i na arenie międzynarodowej. Różne kraje zaczęły pomagać w wywozie dzieł lub dostarczeniu materiałów zabezpieczających – gaśnic, ognioodpornych zasłon, taśm montażowych, specjalistycznych tkanin i sprzętu zabezpieczającego. Zaangażowało się w to także wiele polskich muzeów i instytucji kultury (np. Muzeum Narodowe w Poznaniu).

Rys.1. Fragment ikonostasu Bohorodczan (1698-1705) przeniesiony w bezpieczne miejsce w Muzeum Narodowym im. Andrzeja Szeptyckiego we Lwowie

Nie tylko kustosze muzeów oraz przedstawiciele Ministerstwa Kultury na Ukrainie aktywnie działają na rzecz ocalenia dziedzictwa narodowego. Sami artyści tego kraju (zrzeszeni jako kolektyw „Asortymentna kimnata”) pomogli w ewakuacji i konserwacji licznych dzieł. Kolektyw, który z początku miał wspierać jedynie lokalną sztukę, w trakcie wojny musi walczyć o to by się ona w ogóle zachowała. Z doniesień wynika, iż dobrze sobie z tym radzą. Stworzyli już kilka bunkrów magazynowych w nieujawnionych miejscach, gdzie przenieśli dzieła z m.in. Kijowa, Mariupola, czy Zaporoża. W ciągu pierwszych 10 dni od inwazji w schronach umieścili ponad 20 kolekcji.

A co z dziełami, które ze względu na swój charakter nie mogą opuścić pola walki (np. posągi)? Ukraińcy starają się zabezpieczyć je przed gradem kul i wybuchem bomb. Często też powstają grupy obrońców tych dzieł, które dzień i noc monitorują ich stan. Niestety często rosyjscy żołnierze biorą za cel tego typu elementy dziedzictwa kulturowego.

Rys.2. Betonowe bloki zwieńczone workami z piaskiem blokują ulicę w Odesie (na południu Ukrainy) w celu utrudnienia wrogowi bezpośredniego dojazdu czołgami lub wozami opancerzonymi do Soboru Preobrażenskiego

Rys.2. Pomnik w Odesie ze względów ochronnych przykryty workami z piaskiem

Rys.3. Pomnik Włodzimierza Wielkiego w centrum kijowa zabezpieczony przed możliwymi bombardowaniami (zdjęcie: Nick Tymchenko)

Jednym z licznych przykładów strat niezwykłych budowli jest Teatr w Mariupolu. Jeszcze w roku 2021 przykuwał oko turystów, a teraz został prawie całkowicie zrównany z ziemią. Ucierpiało także wiele przepięknych budynków sakralnych, których przykłady przedstawiam poniżej.

Rys.1. Sobór, przynależący do Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (źródło: Tweet Громадське радіо)

Rys.2. Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (źródło: Tweet Промисловий Портал)

Rys.3. Cerkiew Wniebowstąpienia (źródło: Tweet NEXTA)

Rys.4. Cerkiew św. Tichona Zadońskiego (źródło: Tweet Запорожье 061.ua)

Rys.5. Cerkiew św. Oblicza (źródło: Tweet Анатолій Штефан)

Wspaniała sztuka rzemieślnicza w obliczu wojny na Ukrainie

Ukraina to kolebka niezwykłych rzemieślników głównie takich nurtów wytwórczych jak:

  • Lutnictwo i produkcja regionalnych typów instrumentów;
  • Garncarstwo;
  • Tkactwo;
  • Wikliniarstwo;
  • Tradycyjne zdobnictwo malarskie.

Czy wiesz , że...

Bandura jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych ukraińskich instrumentów ludowych. Należy do grupy chordofonów, a jej struny szarpie się palcami lub plektronem. Podobnie jak szabla w Polsce, tak i bandura na Ukrainie ma swoje korzenie poza krajem, w którym stała się narodowym symbolem. Jej pierwsze pojawienie na ziemiach Ukrainy datuje się na XV wiek. Jednakże instrument ten doczekał się prawdziwego rozsławienia dopiero na początku XX wieku – stał się symbolem Ukrainy.

Naturalnie są to tylko najczęściej wskazywane dziedziny rzemiosła, które „wrosły się” w kulturę Ukrainy. W kraju tym można uświadczyć wielu wspaniałych artystów z innych dziedzin jak np. kowalstwo, jubilerstwo czy stolarstwo. Sam osobiście miałem przyjemność podziwiać pracę ukraińskich kowali w trakcie imprez rekonstrukcji historycznej.

Dzięki projektowi Ukrainer mogę przedstawić Ci sylwetki niektórych wspaniałych rzemieślników kraju nad Dnieprem. Oby wojna na Ukrainie nie pozbawiła nas ich twórczości. Oto oni (wszystkie poniższe fotografie i materiały video pochodzą ze strony www.ukrainer.net):

Jurko Fedynskyj – twórca kobz, bandur, torbanów, lir i gęśli

Hordij Staruch – ceniony rzeźbiarz i twórca lir korbowych

Andrij Łopuszyńskyj – muzealnik oraz jeden z ostatnich twórców rzadkich ukraińskich instrumentów takich jak buhaje

Rzemieślnicy z „Universum Guitars” – twórcy jednych z najbardziej cenionych gitar

Iwan Dzwinczuk – wytwórca cymbałów przeznaczonych dla szkół i odbiorców prywatnych

Serhij Horbań – popularyzator rzemiosł ceramicznych oraz ceniony garncarz

Mychajło Hawryszkiw – garncarz specjalizujący się w wyrobie tzw. czarnej ceramiki

Natalia Kiszczuk i Hanna Kopylczuk – profesjonalne tkaczki specjalizujące się w tworzeniu liżnyków (huculskich kołder)

Marija Symułyk – rzemieślniczka specjalizująca się w tradycyjnym wikliniarstwie

Wasyl Hudz – wytwórca tradycyjnych mioteł oraz regionalnych wyplatanek

Wołodymyr Jakowenko – wynalazca i konstruktor skrzydłowców

Leonid Kowalczuk – inżynier, modelarz i konstruktor dawnych samolotów

Wołodymyr Wawiłow – stolarz, modelarz i konstruktor niezwykłych samochodów

Natalija Rybak – rzemieślniczka specjalizująca się w petrykiwce (sztuce malowania naczyń)

Serhij Kaśjanow i Wiktor Rakowśkyj – rzemieślnicy i nauczyciele malarstwa dekoracyjnego

Iwan Tarnowyckyj, Wasyl i Lidija Stoljar – rzemieślnicy specjalizujący się w wytwórstwie regionalnych małankowych masek i strojów

Czy wojna na Ukrainie ma duży wpływ na rzemiosło tego kraju? Przeogromny – zagrożenie życia i widmo zniszczenia dorobku pracy mieszkających tam rzemieślników-artystów. Ponadto z tego, co donoszą korespondenci wojenni, najeźdźcy z premedytacją posuwają się do wandalizmu wobec wszystkiego, co kultywuje kulturę oraz sztukę ukraińską.

Sztuka kontra wojna na Ukrainie

W obliczu wojny – stanu, który ma za zadanie wprowadzać jedynie zniszczenie, sięga się po różne narzędzia walki z oponentem. Nawet sztuka w dobie konfliktu może stanowić broń. Wiedzą o tym ukraińscy artyści i rzemieślnicy, którzy postanowili, że nie pozostaną bierni. Poza wstąpieniem do oddziałów obronnych kraju korzystają ze swoich wyjątkowych umiejętności w walce propagandowej. Wyniki tych działań okazują się mieć istotny wpływ na podniesione morale broniących się i obniżeniu go u agresorów. Stanowią także swoisty przekaz dla reszty świata tego co ma miejsce na Ukrainie. Przodują w tym ukraińscy graficy i plastycy, którzy tworzą prace przedstawiające ich nową rzeczywistość. To głównie oni kreują dzieła podtrzymujące ducha walki w Ukraińcach (często poprzez wyśmianie agresora).

Poniżej przedstawiam przykłady takich prac (wszystkie poniższe ilustracje i fotografie pochodzą ze strony www.ukrainer.net):

Jednakże twórcy nie tylko poprzez ilustracje czy rzeźby walczą z wrogimi siłami. Wielu rzemieślników zajmujących się kowalstwem, odlewnictwem artystycznym bądź rusznikarstwem, korzystając ze swego doświadczenia i materiałów tworzy narzędzia oporu bezpośredniego. Mam tu na myśli broń (pułapki na piechotę rosyjską, broń białą i palną lub części do niej) oraz wyposażenie ochronne (tarcze balistyczne, zasieki, pancerze indywidulne, wzmocnienia pojazdów i schronów). Nawet mistrzowie gorzelnictwa korzystają ze swoich zasobów, by tworzyć butelki zapalające (tzw. koktajle Mołotowa) dla obrońców.

Czy wiesz , że...

Ukraińscy artyści Volo Bevza i Victoria Pidust w celu wsparcia obrońców tworzyli metalowe pułapki przeciw pojazdom zwane „czeskimi jeżami”. Są to kolczaste konstrukcje wykonane z metalowych belek i łańcuchów. Ich nazwa pochodzi z faktu, iż pierwotnie były używane na granicy czesko-niemieckiej podczas II Wojny Światowej.

Kilka słów na zakończenie

Wojna na Ukrainie nie pozostaje bez echa na świecie. O niszczeniu ukraińskiej spuścizny już nie tylko pośrednio informują muzea i galerie współpracujące ze swoimi odpowiednikami na Ukrainie, ale i światowe media. New York Times, Al Jazeera, Fox news i inne jednostki informacyjne o zasięgu globalnym starają się naświetlić całemu światu problem zniszczenia dorobku artystycznego Ukrainy. Organizują także wszelkiego typu zbiórki i działania mające na celu zabezpieczenie jak największej ilości dzieł dla przyszłych pokoleń. Mam nadzieję, że im się uda, ale najbardziej pragnąłbym, by nie musiało do tego dochodzić. Co przez to rozumiem? Koniec działań wojennych, brak konieczności wywozu dziedzictwa narodowego z kraju. Piszę to jako Polak – obywatel kraju, który stracił wiele swych narodowych dzieł sztuki na rzecz I i II Wojny Światowej (i rozbiorach przed nimi) oraz czasów komunizmu. Co ciekawe sporo eksponatów nigdy nie wróciło do Polski po ich uprzednim „zabezpieczeniu” za granicą. Nie życzę tego Ukrainie.

Ukraińcy otrzymują wsparcie z wielu krajów, w tym od ich najbliższego sąsiada – Polski. W kontekście rzemiosła artystycznego organizowane są różnego typu akcje pomocowe. Muszę ci o nich wspomnieć, ponieważ rzemiosło artystyczne nie zna granic, a jego przedstawiciele oraz propagatorzy powinni ze sobą współpracować niezależnie od narodowości. Dlatego warto wiedzieć, że:

  1. Na Facebooku powstała grupa „Rzemieślnicy dla Ukrainy”. Znajdują się tam aukcje przedmiotów wykonanych ręcznie przez czołowych polskich rzemieślników. Środki z licytacji zostaną w całości wpłacone na konto organizacji niosących pomoc Ukrainie. Obecnie grupa liczy ponad tysiąc osób, a jej administratorem jest łódzkie studio „Tartaruga”.
  2. Wiosenne Targi Designu „Wzory” (wejście za darmo), które odbędą się 2 i 3 kwietnia 2022 r., umożliwią zapoznanie się z twórczością ukraińskich projektantów i rzemieślników. Cała impreza odbędzie się pod hasłem „My z Wami! Ukraińskie rzemiosło!”.

Artykuł ten jest wyjątkowy – wykracza ponad techniczne aspekty rzemiosł artystycznych. Myślę jednak, że jego pojawienie się na łamach „Tech for art” jest konieczne. Strona powstała po to, by zaznajomić Cię ze światem wytwórstwa artystycznego, a spojrzenie nań poprzez pryzmat obecnych (ważnych) wydarzeń jest istotnym czynnikiem wzbogacającym. Czy zatem teraz powinienem przygotować kolejny artykuł na temat „Jak rzemieślnik może obronić swój kraj”? Kto wie, być może kiedyś, ze względu na zawirowania geopolityczne będę musiał coś takiego uczynić.

Do stworzenia tego artykułu skorzystano z:

  • Aktualności Aletia, www.aleteia.org (28.03.2022 r.)
  • The New York Time: „Russia-Ukraine War”, www.nytimes.com (27.03.2022 r.)
  • „Ukraine rushes to save cultural heritage from destruction”, www.dw.com (28.03.2022 r.)
  • „Race on to save Ukraine’s cultural heritage from destruction as Poland reveals ‘special task force’ delivering essential aid”, www.thefirstnews.com (28.03.2022 r.)
  • Property Design, www.propertydesign.pl (29.03.2022 r.)
  • Projekt Ukrainer, www.ukariner.net (28.03.2022 r.)

Dodaj komentarz