Upcykling arts lub creative upcycling to tworzenie przy użyciu materiałów kwalifikowanych, jako odpady, śmieci. Jednakże twory, które z nich powstają, potrafią zachwycić i pełnić te same funkcje, co rzeźby i odlewy z innych materiałów konstrukcyjnych.
Wprowadzenie
Na łamach „Tech for arts” opisywałem już wykorzystanie recyklingu w sztuce. Upcycling to przetworzenie surowca odpadowego na nowy produkt o znacznie większej wartości. Czyli ideał ekonomii i ekologii w jednym – przerabianie trudno lub nierozkładalnych surowców na rzeczy o wiele bardziej wartościowe. Pokuszę się stwierdzić, iż w moim odczuciu jest to kwintesencja kreatywnego rzemiosła przyszłości. Od stuleci istnieją twórcze zawody jak kowalstwo, kuśnierstwo, ludwisarstwo … i wiele innych. W XXI wieku kreuje się nowy typ rzemiosła – upcycler. Choć z technicznego punktu widzenia nie jest to kierunek zupełnie nowy (ludzie od wieków wykorzystują odpady) ani niezależny. Jest to raczej nowoczesny, interdyscyplinarny podtyp sztuki. Czyli upcyclerem może być każdy przedstawiciel dowolnego rzemiosła. Warto podkreślić, że każde dzieło zgodne z ideą upcyclingu wprowadza do swego przekazu uniwersalne, proekologiczne hasło: „koniec z marnotrawstwem”.
Czy wiesz , że...
Upcycling to nie tylko domena artystów. Znalazł zastosowanie także w produkcji seryjnej. Przykładem jest zastosowanie polimeru PET, pochodzącego z butelek, na produkty wyższej jakości (np. tekstylia, z których produkowana jest odzież). Recykling butelek PET to nie tylko zmniejszenie ilości opadów, ale także zmniejszenie energii potrzebnej na produkcje tkanin syntetycznych z pierwotnych materiałów o ponad 30% .
Upcycling i jego historia
Pod kątem historycznym idea upcyclingu towarzyszyła człowiekowi od zamierzchłych czasów. Ponowne użycie produktów lub materiałów z nich pochodzących, stanowiło część codziennych praktyk. Marnotrawstwo równało się z zagrożeniem bytowi większości ludzi (nie tak jak teraz). Jednak nie zamierzam zagłębiać się daleko w historię i zawędruję tylko do końcówki XX wieku, kiedy to „narodził” się upcycling, który obecnie znamy. Sam termin oraz współczesna idea zostały wykreowanie przez … i tu w sumie wskazuje się różnych „ojców założycieli”. Najczęściej wskazuje się:
- Reinera Pilza, który użył słowa „upcycle” w 1994 podczas wywiadu dla SalvoNEWS. Użył tego określenia oraz downcycling w odniesieniu do systemu zarządzania odpadami w Europie.
- Guntera Pauliego, który napisał o upcyclingu w swojej książce z 1998 roku. Piszę tu o znanym tytule (szczególnie dla inżynierów zrównoważonego rozwoju), a mianowicie „Upsizing: The Road to Zero Emissions – More Jobs, More Income and No Pollution”. Ciekawostką jest to, że Pauli często nazywany jest „Steve’em Jobs’em Zrównoważonego Rozwoju”.
- Riemanna Verlaga, który upcycling przedstawił w publikacji o tym samym tytule – „Upcycling” (1999 rok). W odróżnieniu od wcześniejszych autorów bardziej szczegółowo opisał idee upcyclingu oraz wskazał konkretne przykłady.
Kto by nie był głównym pomysłodawcą dzisiejszego upcyclingu, to należy stwierdzić, iż idea szybko została rozpropagowana na początku XXI wieku. Za sprawą wielu inżynierów, przedsiębiorców i działaczy ekologicznych (m.in. William McDonough, Michael Braungart) rozpoczęto wiele działań mających na celu wykorzystywanie odpadów do produkcji przedmiotów o większej wartości. Poza bezprecedensowymi dziełami sztuki stworzonymi w imię Trash Art upcycling zainteresował społeczeństwo przede wszystkim poprzez wykorzystanie go w sposób użytkowy. Chociażby wzniesienie pierwszych domów wykorzystujących stare opony oraz szklane i polimerowe butelki.
Czy wiesz , że...
Architekt William McDonough i chemik Michael Braungart, także postanowili płynąć z nurtem idei upcyclingu. W roku 2002 opublikowali książkę na ten pt.: „Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things”. O ile treść jest dobrą lekturą (a nawet obowiązkową dla upcyclera), to już sama książka była namacalnym jego wyrazem. Z założenia wszystkie wydania miały zostać wydrukowane przy użyciu sojowego tuszu na polimerowych kartkach. Atrament można było usunąć tak, aby kolejna książka mogła zostać wydrukowana na tych samych stronach. Sam tusz natomiast miał się łatwo utylizować, a kartki mogłyby po którymś użyciu zostać przerobione na inny produkt.
Przykłady dzieł zgodnych z ideą upcyclingu
W tym artykule bliżej przyjrzymy się nurtom upcyclingu, które obecnie panują. Naturalnie nastąpi to w aspekcie technicznym, czyli postaram się przedstawić Ci najczęściej wybierane materiały odpadowe do tworzenia. Zaprezentuję Ci niektórych, znanych w pewnych kręgach, twórców oraz przykłady ich dzieł. Wszyscy oni zbudowali swój biznes w oparciu o upcycling arts. Pamiętaj jednak, że to tylko przykłady, a materiałów, z których można tworzyć, jest naprawdę mnóstwo. Liczę, iż ta swoista galeria twórczości upcyclerów wzbudzi w Tobie kreatywność do działania zgodnie z ideą upcyclingu.
Stare opony
Opona to wbrew pierwszemu wrażeniu bardzo skomplikowana konstrukcja. Opony samochodowe, motocyklowe, czy rowerowe muszą cechować się bardzo dużą odpornością na zmienne warunki atmosferyczne, tarcie, a także małą skłonnością do nagrzewania. Opona to tak naprawdę twór kompozytowy, który składa się z takich materiałów jak:
- kauczuk naturalny,
- kauczuk syntetyczny,
- krzemionka,
- oleje roślinne,
- tkaniny z drucików metalowych,
- stalowe kordy,
- żywice
- sadza (w przypadku rajdowych opon mogą wystąpić nanorurki węglowe).
To wszystko tworzy bardzo trwały materiał, który może przez wiele lat opierać się degradacji.
Pierwsze zastosowania opon w upcyclingu miały miejsce np. przy produkcji obuwia. Opony zostały wykorzystane, jako materiał podeszew począwszy od klapków basenowych, a skończywszy na bardzo trwałym obuwiu technicznym. Nic dziwnego skoro opony odporne są na działanie wody, sporą grupę chemikaliów oraz w znacznym stopniu na podwyższone temperatury i przebicie. Upcycling tych maateriałów może odbywać się na dwa sposoby:
- Opony są odpowiednio przycinane na kształt podeszwy i przytwierdzane do cholewki;
- Zużyte opony są mielone, a następnie surowiec ten formuje się w odpowiednie kształty podeszwy.
Na pierwsze rozwiązanie do rozkręcenia swego biznesu zdecydował się Jay Rege, tworząc firmę Paaducks. Przy użyciu starych opon, odpadków produktów gumowych, tkanin oraz skór tworzy przykuwające wzrok obuwie.
Na drugie rozwiązanie zdecydowała się firma Indosole. W tym przypadku zastosowanie granulatu oraz inwestycji maszyny formujące, umożliwiły produkcję na większą skalę.
Czy wiesz , że...
Zakłada się, iż w środowisku leśnym, w klimacie umiarkowanym rozkład poszczególnych odpadów wynosi kolejno:
- 500 lat szklana butelka;
- 450 lat polimerowa butelka;
- 300 lat opona samochodowa.
Wcześniejsze przykłady dotyczą tworzenia produktów pięknych, a zarazem przeznaczonych do życia codziennego. Teraz pozwolę sobie przedstawić artystę, który wykorzystuje opony w bardziej klasycznym znaczeniu sztuki – Blake McFarland. Jego rzeźby znane są szczególnie w rodzimym kraju (USA), choć sam jestem dobrym przykładem, iż w Europie także jest dobrze znany. McFarland nie pracuje tylko i wyłącznie z oponami, ale sam najbardziej kojarzę go z nimi. Tworzy niezrównane dzieła, które nie tylko są wyrazem zaniepokojenia o los naszej planety, ale także bardzo cennymi dziełami sztuki.
Stare opony to także świetny materiał dla twórców mebli. Nie, nie chodzi o położenie poduszek na opony by powstały pufy. W tym przypadku mam na myśli naprawdę pięknie wyglądające konstrukcje, które zachwycą każdego miłośnika oryginalnych form luksusu. Produktami takimi może pochwalić się firma Retyred, której założycielami są Monica Corser i Bernie Kudernatsch. Oboje wpadli na pomysł, iż upcycling opon może być źródłem artystycznych mebli. Niektóre ich produktu kosztują ponad 1000$.
Drewno pochodzące z rozbiórki
Stare szopy, obory, drzwi lub domowe ławy często kończą jako podpałka, bądź odpad śmieciowy. Co zaradniejsze osoby sprzedają je jako np. deski na szalunki. Niestety niektórzy wpadają na pomysł, iż skoro jest to materiał pochodzenia naturalnego, to powinien z powrotem wrócić do lasu. W takich przypadkach dochodzi do zaśmiecania i narażenia na niebezpieczeństwo fauny oraz flory.
Na całe szczęście w ostatnich 7 latach zauważam, że coraz częściej drewno rozbiórkowe zyskuje na wartości. Jest tak, dlatego że stanowi cenny budulec dla wytwórców dzieł artystycznych, szczególnie związanych z wystrojem wnętrz i meblarstwem. Oryginalna struktura powierzchni oraz kolor uzyskane po nawet kilkudziesięciu latach są często prawie niemożliwe do osiągnięcia drogą rzemieślniczą. Zdarza się też, że takie odpady wykonano z gatunków drewna, które są często drogie lub trudno dostępne.
Przykładem przedsiębiorstwa, które upatruje swój sukces w upcyclingu drewna rozbiórkowego, jest Upcycled Wood Designs. Ta australijska firma specjalizuje się w budowie mebli z drewna odzyskanego podczas rozbiórek.
Drewno z odzysku to jak wspominałem wcześniej świetny materiał, który można zastosować w wystroju wnętrz. Do grupy artystów w tej dziedzinie zalicza się Craig Forget. Forget poza drewnem pochodzącym z rozbiórek wykorzystuje także naturalne odpady drewniane, jak na przykład zniszczone drzewa, które mają trafić do utylizacji. Jest znany ze swoich unikalnych mebli i dekoracji ściennych, a w szczególności drewnianych obrazów.
Złom stalowy
Odpad stalowy to tak naprawdę podstawowy materiał konstrukcyjny ówczesnych kowali. Stal należy do materiałów, które teoretycznie można w nieskończoność przetwarzać bez utraty jej właściwości. Jest to materiał wytrzymały i programowalny (można nadawać mu różne właściwości), przez co uniwersalny. Przy odpowiednim zabezpieczeniu antykorozyjnym lub dobraniu odpowiednich gatunków stali można tworzyć konstrukcje długowieczne.
Czy wiesz , że...
Recykling stali zapewnia oszczędność energii o 74% w porównaniu do produkcji z rudy. Ponadto recykling złomu stopów żelaza to zmniejszenie, nawet do 86%, emisji zanieczyszczeń do atmosfery, a także oszczędność innych surowców. Zalicza się do nich głównie koks i wodę.
Najczęściej praktykowanym (a zarazem widowiskowym) przejawem upcyclingu artystycznego złomu stalowego jest tworzenie posągów. Przykładem miejsc, gdzie takowe dzieła można zobaczyć, są Galerie Figur Stalowych. To miejsca, gdzie stalowe rzeźby tworzy się z elementów pochodzących z recyklingu złomu stalowego na drodze spajania. Używane są wyłącznie ręczne procesy spawalnicze – nie wykorzystuje się metod odlewniczych lub automatycznych pras, młotów kuźniczych.
Do kolejnych dzieł, które potrafią zachwycić, należą twory wykonane przez Georgie Poulariani. Choć jest to w miarę „świeża” postać wśród twórców rzeźb z odpadu metalowego, to staje się powoli coraz bardziej znany.
Nie mogę też nie wspomnieć o znanym artyście z pierwszej połowy XX wieku, zwanym często pionierem rzeźb ze złomu. Był nim David Smith. Jeszcze przed sformułowaniem obecnej idei upcyclingu artysta ten już tworzył interesujące dzieła sztuki, dzięki którym zdobył sławę. Można powiedzieć, iż wyprzedził swoje czasy. Często wielu obecnych artystów wskazuje go jako ich inspirację do wejścia w świat rzeźb stalowych wykonanych ze złomu.
Stare butelki i szyby
Szkło podobnie jak większość metali i ich stopów jest zaliczane do surowców, które niemalże bez straty na jakości materiału, mogą być przetworzone. Nie jest to jednak materiał, który w znaczący sposób zagraża środowisku. Mimo to jego recykling zapewnia o wiele mniejszą generację szkodliwych substancji podczas produkcji kolejnych szklanych produktów. Dodatkowo zmniejszenie ilości szkła na składowiskach odpadów prowadzi do oszczędności miejsca.
Czy wiesz , że...
Około 1 tony tłuczki szklanej wystarczy na ponowne wytworzenie 3000 półlitrowych butelek. Szkło z tłuczki od niedawna jest także wykorzystywane do regeneracji piaskowych plaż. Tym zagadnieniem zajmują się badacze z projektu „Convergence Accelerator Program”.
Upcycling szkła może być kojarzony z zastosowaniem bardzo wysokich temperatur (ponad 1000oC) potrzebnych do uzyskania nowego produktu. Jednakże nie musi tak być. Równie dobrze możesz tworzyć sztukę z odpadów szklanych w małym mieszkaniu. Niech będzie dla ciebie przykładem artystka Vidya Bhat. Do swego rękodzieła wykorzystuje stare, porzucone butelki i za pomocą farb tworzy z nich małe dzieła sztuki.
Inne zastosowanie dla starych butelek znalazły panie ze studia artystycznego Poco-a-poco Glass Art. One sięgnęły po małe piece oporowe i palniki acetylenowe w celu stworzenia artystycznych dzieł o praktycznym zastosowaniu. Po odpowiednim odkształceniu butelek na gorąco tworzą z nich zegary, popielniczki lub ozdobne pojemniczki.
Wydobywanie piękna z topionego szkła (szczególnie starych szyb) opanowała do perfekcji Pipaluk Lake. Artystka znana jest ze swych modernistycznych dzieł opartych na wykorzystaniu odpowiednio formowanego szkła oraz metalu, które pochodzą często z odzysku. Jak widzisz poniżej, sporo jej prac przywodzi na myśl mokre tkaniny, a w rzeczywistości to odpowiednio uformowane tafle szkła.
Butelki PET
Polimer PET jest obecnie jednym z najczęściej używanych materiałów do produkcji opakowań. Produkty z politereftalanu etylenu (PET) są lekkie, wytrzymałe, przezroczyste i bezpieczne biologicznie dla osób je użytkujących. Ponadto nadają się do wielokrotnego przetwarzania. PET nie dorównuje jednak pod tym względem szkłu lub metalom. Ponowne wykorzystanie butelek PET (a raczej rPET – recycled PET) najczęściej odbywa się na dwa sposoby. Pierwszym jest rozdrobnienie butelek i przetworzenie ich na granulat, z którego można stworzyć, chociażby filament FDM do drukarki 3D. Drugi sposób to ponowne wykorzystanie butelki po zmianie jej kształtu poprzez cięcie lub niewielkie kształtowanie termoplastyczne.
Czy wiesz , że...
Wskazuje się, że z 4 butelek 1,5 litrowych PET można wykonać 3 takie same butelki rPET. Jednak to nie koniec, z tych samych butelek można stworzyć:
- Maskotkę z 6 butelek;
- Bluzę z 15 butelek;
- Poduszkę z 20 butelek;
- Koc z 67 butelek.
Ciekawym zastosowaniem Butelek PET jest wykonywanie z nich biżuterii. Specjalistką w tej dziedzinie jest Gülnur Özdağlar. Jej dzieła nawiązują formą do kwiatów i jak podkreśla artystka, są ponadczasowe nie tylko ze względu na formę, ale i także na bardzo odporny materiał.
Wykonywanie biżuterii m.in. z butelek PET jest dochodowym interesem. Udowodniła to rodzinna firma Zass Design założona przez matkę i córkę – Zulay i Stephanie Smith.
PET jest wykorzystywany także w architekturze. Wiele konstrukcji typu earthship wykorzystuje butelki PET jako budulec. Jednak mogą one posłużyć także jako materiał do renowacji starych budynków. Udowodniła to Olga Kostina z Syberii, która w naprawdę wyjątkowy sposób udekorowała swój dom, zachowując regionalny styl. Śmiem twierdzić, iż prawdopodobnie odkryła nową metodę krzewienia sztuki regionalnej.
Słów kilka na zakończenie
Upcycling jest obecnie megatrendem XXI wieku. Co przez to rozumiem? Będzie to zjawisko długotrwałe, którego zasięg już teraz jest globalny. Obejmuje wiele różnych sektorów życia, biznesu lub różne segmenty konsumentów. To zjawisko może wywołać głębokie przemiany o charakterze społecznym, demograficznym i technologicznym. Wstępna analiza postów licznych forów internetowych, komentarzy pod fotografiami dzieł oraz rozmów z odbiorcami sztuki upcyclingowej, pozwala mi wskazać pewne ukierunkowanie odbiorców. Otóż okazuje się, iż najwięcej uwagi przyciągają nawiązania do znanych postaci lub konstrukcji z filmów, seriali, gier i książek. Ponadto mało kto obojętnie przejdzie obok rzeźb nawiązujących do definicji luksusu jak np. Ferrari wykonane ze złomu. Coś drogiego powstającego z odpadów jest bardzo wymowne i zawsze będzie interesować odbiorców.
Czy to wszystko? Nie, zgodnie z założeniami „Tech for arts” artykuł ten będzie wzbogacany o nowe materiały odpadowe oraz przykłady artystów, którzy zmieniają je w arcydzieła. Także jeśli chcesz wiedzieć więcej zaglądaj tu co jakiś czas lub śledź informację na temat aktualizacji. Pamiętaj także, że Ty także tworzysz „Tech for arts”, zatem nie krępuj się i zamieść w komentarzu jaki jeszcze typ produktu odpadowego i jego upcycling powinienem wymienić w artykule.
Do stworzenia tego artykułu skorzystano ze źródeł internetowych załączonych w tekście, jako hiperlinki.